4 sposoby gospodarowania pieniędzmi i dostarczania dóbr

Temat gospodarowania pieniędzmi jest dosyć szeroki i często poruszany w teorii ekonomii oraz w literaturze. Niestety w obecnych mediach nie jest on często spotykany, wręcz pomijany. Aktualnie w mainstreamowych przekazach nie odnajdujemy żadnego zastanowienia się nad tym w jaki sposób dzieję się to, iż dobra pojawiają się na rynku, kto za nie płaci oraz to kto gospodaruje środkami. Wiedza ta jest uznawana za dogmat, że to jakoś się dzieję i "tak już jest". Brakuje tu jednak myślenia jak sprawić aby proces ten był efektywny, opłacalny i sprawiedliwy.

System w jakim żyjemy to system Społecznej Gospodarki Rynkowej. Taki zapis odnajdziemy również w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Czym jest Społeczna Gospodarka Rynkowa trudno tak naprawdę powiedzieć. Dawniej w ten sposób określano gospodarkę, w której to społeczeństwo poprzez indywidualną działalność uczestników rynku dysponowało środkami i dostarczało dobra na rynku kierując się zyskiem (nie tylko pieniężnym). Obecnie za Społeczną Gospodarkę Rynkową uznaję się tak naprawdę system socjalistyczny, w którym na rynku oprócz indywidualnych uczestników obecne są inne podmioty, głównie państwowe. Gdzie rolę Państwa uznaję się za kluczową. Ma ona jednak w różnych krajach inny charakter.

Myśląc o roli Państwa w gospodarce warto przemyśleć istniejące sposoby gospodarowania pieniędzmi. Można prosto wydzielić 4 sposoby takiego gospodarowania. Podział gospodarowania pieniędzmi zależy od 2 czynników - czyje potrzeby spełniamy oraz za czyje pieniądze je spełniamy. Ilustruje to poniższy diagram.



Diagram ten jest jedynie uproszczeniem całej sytuacji. Należy go rozbudować chociażby o element ponoszenia odpowiedzialności pieniężnej i skutków wydatków. Co ważne diagram ten nie musi dotyczyć jedynie dysponowania pieniędzmi. Pieniądz jest jedynie dobrym wyznacznikiem i przelicznikiem innych środków, które posiadamy tj. czasu, wartości niematerialnych, usług itd. Warto również model rozbudować o gradację każdego z kwadratów.

Co jest podstawą diagramu to jest nim fakt, iż najefektywniejszy sposób dysponowania pieniędzmi to kwadrat I, w którym wydajemy własne środki na własne potrzeby. Ponosimy więc tutaj pełną odpowiedzialność za poniesiony wydatek a także jego skutek! Wydając więc pieniądze sami decydujemy co za nie kupujemy i dokonujemy w miarę optymalnego wyboru.

Kwadrat II to również dosyć optymalny wybór pod względem odpowiedzialności finansowej. Wydajemy własne środki na obce potrzeby. Jednak to my indywidualnie decydujemy czy takiego wyboru dokonać. Niestety pojawia się tutaj problem z określaniem tych dóbr w optymalny sposób. Należy jednak zauważyć, że sytuacja ta będzie miała różny charakter w zależności od znajomości potrzeb. W przypadku rodziny te potrzeby będą w miarę łatwe do określenia i można je traktować jako własne. Podobnie jest z wolontariatem o małej skali, gdzie znamy dokładnie problemy ludzi którym pomagamy. Co ważne to jednak zawsze my indywidualnie jako właściciele środków decydujemy czy chcemy je wydatkować i to my poniesiemy odpowiedzialność finansową. Natomiast nawet w przypadku źle dobranych dóbr i wypełnienia potrzeb nieodpowiednio skutek dla odbiorców jest nieznaczący, gdyż taki transfer ma charakter dodatku (w imię zasady lepsze coś niż nic).

Dobrym przykładem dysponowania pieniędzmi w tym zakresie jest kupno prezentu. Zawsze mamy z tym problem, nawet gdy kogoś dobrze znamy. Często nawet w sytuacji gdy wiemy co kupić np. zegarek możemy nie trafić z wyborem modelu, wzoru itd. Pomyślmy więc jakie muszą być kolosalne błędy w spełnianiu potrzeb w kwadracie IV, gdy o spełnianiu potrzeb decyduje np: państwo, które kompletnie nas nie zna i nie jest w stanie określić tego czego dokładnie potrzebujemy.

Kwadrat III
Sytuacja, w której wydajemy obce pieniądze na własne cele i potrzeby. Jest to klasyczny przykład wydatków administracyjnych związanych z utrzymaniem bieżącej działalności. Budżet takich jednostek nie podlega zasadom rynkowym, suma jaka zostanie przekazana urzędowi czy jednostce administracyjnej zostanie w pełni wydana i zawsze znajdą się kolejne potrzeby. Dlatego często w takich jednostkach występuje deficyt środków.

Innym, lepszym pod względem gospodarowania przykładem jest sytuacja prowadzenia wydatków przez managerów w prywatnych firmach. Gospodarują oni nieswoimi pieniędzmi w imieniu właścicieli. Charakter wydatkowania zależny jest więc od nadzoru właścicielskiego oraz od struktury kapitałowej, gdyż sytuacja ta dotyczy głównie spółek kapitałowych. W przypadku gdy występuje fizyczny właściciel/właściciele rola managera ma charakter pracy osoby zatrudnionej, wykonującej polecenia. Tutaj gospodarowanie jest zbliżone do do tego w kwadracie I. Inaczej jednak wygląda sytuacja w przypadku gdy mamy do czynienia z dużą firmą, spółką kapitałową z rozmytą strukturą właścicielską czyli dzisiejszą korporacją. Niestety wówczas wydatkowane są pieniądze spółki przez managerów, którzy pełnią rolę quasi-właścicieli. Powstaje problem rozmytej odpowiedzialności za ponoszone wydatki i brak zwracania uwagi na ich wielkość, w szczególności na pensje, infrastrukturę biurową itd. Istnieją jednak mechanizmy udoskonalające ten proces wydatkowania np. poprzez włączanie managerów do struktur właścicielskich. Co ważne w przypadku kwadratu III znane są potrzeby i cele tych wydatków.

W kwadracie IV natomiast mamy przykład sytuacji najgorszej z możliwych. Zarówno nie zwracamy uwagi na wielkość wydatków ale także nie jesteśmy w stanie określić jej celowości. To w tej części znajdują się instytucje rządowe, wydatki państwa, pomoc społeczna. Do tego kwadratu należy również zaliczyć działalność fundacji i organizacji charytatywnych. Warto jednak zauważyć, iż te organizacje nie pobierają pieniędzy przymusowo. Oznacza to więc, że są on wynikiem decyzji podjętych przez indywidualne osoby, które to tak naprawdę ponoszą odpowiedzialność finansową. Sprawia to, iż w takim przypadku wydatkowanie jest sensowne i zachowuje cechy gospodarności.

Niestety wszelkie wydatki państwa odchodzą od tej reguły. Państwo posiada swoje wpływy z podatków - przymusowych danin. Zebrane więc pieniądze będą wydatkowane zawsze w całości i przeznaczone na potrzeby które trudno określić. Sprawia to, iż nigdy nie będą wydatkowane one efektywnie. Poniżej prezentuję kolejny diagram z przykładami wydatków z zachowaną gradacją w każdym z kwadratów.



Łatwo więc na przykładzie diagramów zobaczyć, gdzie tak naprawdę powinna dominować ilość wydatków, a także w którą stronę zmierza rynek. Ciekawym zagadnieniem dotyczącym 4 sposobów wydatkowania jest sytuacja korporacji oraz instytucji charytatywnych/pozarządowych. Jest to jednak temat na inny post.